Plany Gospodarki Niskoemisyjnej w miastach Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego Cz. 2z3
*Część pierwszą możesz przeczytać TUTAJ.
Współpraca na obszarze aglomeracji łódzkiej sięga tradycją aż do początków XX wieku. Już w 1901 roku pierwsze linie tramwajowe przekroczyły granice administracyjne Łodzi jednocześnie wkraczając na nowe terytoria. Zacieśnienie współpracy nastąpiło w roku 2012, a główną przyczyną powołania stowarzyszenia Łódzki Obszar Metropolitalny był okres Programowania 2014-2020 oraz nowe narzędzie jakim są Zintegrowane Inwestycje Terytorialne. Celem założenia stowarzyszenia ŁOM było przede wszystkim racjonalne wykorzystanie środków pochodzących z funduszy UE, a także kształtowanie wspólnej polityki ŁOM, promowanie partnerskiego modelu współpracy oraz wspieranie idei samorządu terytorialnego. Aktualnie w skład ŁOM wchodzą 32 jednostki samorządu terytorialnego, w tym 1 miasto na prawach powiatu oraz 4 powiaty ziemskie.
Łódzki Obszar Metropolitalny, o powierzchni 2,5 tys. km2, zamieszkały łącznie przez ok 1,1 mln osób. W jego skład wchodzi 28 gmin. Poza Łodzią, w skład ŁOM wchodzi 11 miast. Największe z nich to Pabianice (67 tys. mieszkańców) oraz Zgierz (57 tys. mieszkańców), a w następnej kolejności Aleksandrów Łódzki i Ozorków (oba nieznacznie powyżej 20 tys. mieszkańców). Pozostałe to małe miasta, spośród których cztery (Koluszki, Rzgów, Stryków i Tuszyn) są siedzibą organów gminy miejsko-wiejskiej.
Głównym problemem ŁOM, jak każdej strefy zurbanizowanej wokół dużego miasta w Polsce jest niekontrolowany proces urbanizacji terenów wiejskich. Proces trwa już od wielu lat, a obowiązujące zapisy w dokumentach planistycznych utrwalają go na kolejne lata. Taka sytuacja znacząco podnosi koszty obsługi transportowej i tak de facto niweluje możliwości wdrażania zasad zrównoważonej mobilności na tych terenach. Naturalnym wyborem środka transportu staje się samochód i to praktycznie przy każdym typie celu podróży (praca, zakupy, czas wolny). Gminy nie są w stanie zapewnić obsługi transportem zbiorowym (jest to za drogie i nieefektywne).
Miasta wchodzące w skład aglomeracji łódzkiej to ośrodki miejskie, których rozkwit i gwałtowny ich rozwój związany jest z industrializacją zapoczątkowaną w XIX wieku. Miasta ŁOM, to miasta o rodowodzie przemysłowym. Szybka industrializacja, powstające nowe fabryki, napływ ludności, powstająca chaotycznie zabudowa oraz wycinka okolicznych lasów doprowadziła do znacznej degradacji środowiska. Problemy środowiskowe pogorszyła dodatkowo nieracjonalna i zasobochłonna gospodarka PRL-u.
Dotychczas miasta aglomeracji łódzkiej politykę ochrony środowiska opierały na Programach Ochrony Środowiska, które w efekcie stały się diagnozą stanu środowiska, a działania były podejmowane doraźnie i na wyrywkowych obszarach. PGN jako nowe instrumenty zarządzania jakością środowiska zostały wprowadzone przez wszystkie miasta ŁOM. Plany te charakteryzują się dość spójną i zbliżoną strukturą (Zdjęcie 3). Wszystkie Plany posiadają część diagnostyczną, bazową inwentaryzację emisji oraz propozycje działań i rozwiązań.
Pierwszą rzeczą różniącą PGN jest podmiot odpowiedzialny za ich przygotowanie. W 7 miastach z badanych 12, przygotowanie Planów zlecono firmom zewnętrznym. Jednak okres na jaki Plany obowiązują jest spójny, jedynie w Łodzi PGN obowiązuje 10 lat dłużej tj. do roku 2030.
Punktem wyjścia do przygotowania i opracowania PGN jest bazowa inwentaryzacja emisji. Właściwie każde miasto przygotowało BEI w inny sposób. Przyjęte różne metodologie badawcze oraz niekompletne dane znacznie utrudniają porównanie. Aby porównać poziom emisji CO2 (Zdjęcie 4) przyjęto średnią emisje dwutlenku węgla na mieszkańca na rok (Mg/rok). Największą emisję na mieszkańca odnotowano w Strykowie (21,06 Mg/rok) oraz w Rzgowie (11,66 Mg/rok), a najmniejszą w Brzezinach (0,23 Mg/rok), Tuszynie (2,68 Mg/rok) oraz Głownie (3,84 Mg/rok). Wysoka emisja CO2 w Strykowie i Rzgowie nie jest dużym zaskoczeniem. Skrzyżowanie autostrad w okolicy Strykowa oraz przemysł tekstylny pod Rzgowem są jednymi z największych emitorów dwutlenku węgla. Zaskoczeniem jest niska emisja CO2 w Tuszynie i Brzezinach. Wyniki te należy uznać za nieprawidłowe, bowiem podczas bazowej inwentaryzacji emisji w tych miastach nie wzięto pod uwagę sektora transportu i przemysłu uzasadniając to stwierdzeniem o niewielkim wpływie tych sektorów na stan środowiska.
Zdecydowana większość miast przeprowadziła BEI nieprawidłowo podając tylko ogólne informacje, które nie pokazują prawdziwej skali problemu. Także, nie wszystkie miasta pokusiły się o przeprowadzenie prognozy, co negatywnie wpływa na oszacowanie poziomu zanieczyszczeń powietrza w przyszłości.
Każde miasto bez wyjątku wskazało na kluczowe dla nich obszary problemowe (Zdjęcie 5). Jedne miasta zrobiły to bardzo szczegółowo z podziałem na sektory, drugie miasta podały tylko ogólne hasła, jednak można wskazać na głównego problemy, którą dotyczą wszystkich miast ŁOM, a są to: niska emisja, emisja liniowa (z środków transportu) oraz niedostateczne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Oprócz tych podstawowych trzech obszarów, część miast wskazała na niską świadomość ekologiczną mieszkańców, słabo rozwiniętą sieć ciepłowniczą i gazociągi oraz niska efektywność budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych.
Patrząc pod kątem przyjętych rozwiązań, większość miast skupiła się na działaniach, na które można było w łatwy sposób uzyskać dofinansowanie. Kluczowym zjawiskiem w miastach ŁOM jest zapoczątkowana na szeroką skalę termomodernizacja budynków zarówno mieszkalnych, jak i użyteczności publicznej. Nie ulega wątpliwości fakt, że termomodernizacja jest potrzebna jednak należałoby się zastanowić czy w każdym miejscu jest ona prowadzona racjonalnie. Również częstym zjawiskiem w miastach ŁOM jest stosowanie ogniw fotowoltaicznych oraz kolektorów słonecznych. Na obszarze aglomeracji łódzkiej nie ma zbyt dobrych warunków do rozwoju energetyki wiatrowej, jednak niektóre miasta zdecydowały się na zastosowanie turbin wiatrowych do zasilania oświetlenia miejskiego. Wśród pozostałych zadań o charakterze inwestycyjnym należy wymienić rozbudowę sieci wodociągów, gazociągów, sieci ciepłej oraz budowa oczyszczalni ścieków. Ośrodki miejskie wskazują także na rozbudowę infrastruktury rowerowej wraz z wprowadzeniem systemu roweru miejskiego zsynchronizowanego z pozostałymi miastami aglomeracji.
Pozytywnym zjawiskiem w miastach ŁOM jest rozwój innowacyjnych form przeciwdziałania zanieczyszczeniom (Zdjęcie 6) np. rozwój budownictwa pasywnego. Wśród pionierów rozwoju tej formy budownictwa na obszarze łódzkim są Aleksandrów Łódzki oraz Konstantynów Łódzki. W tych miastach powstają już budynki pasywne Urzędu Miasta oraz hala sportowa. Choć pozostałe ośrodki miejskie nie rozpoczęły jeszcze inwestycji w budownictwo pasywne to zaznaczają je w PGN. Popularnością cieszą się też zielone zamówienia publiczne, montaż czujników jakości powietrza, inteligentne systemy zarządzani energią lub oświetleniem miejskim.
Grupa działań inwestycyjnych wyróżnia się dużo większą rozpiętością i różnorodnością w stosunku do działań wspomagających. Wszystkie miasta ŁOM wskazały na promowanie gospodarki niskoemisyjnej wśród mieszkańców. Jest to zapis bardzo lakoniczny bowiem żadne z miast nie wskazało metod oraz sposobów promowania gospodarki niskoemisyjnej wśród mieszkańców. Niektóre ośrodki miejskie wskazały na opracowanie PGN na kolejne lata oraz promowanie wśród mieszkańców transportu zbiorowego, ecodrivingu oraz carpoolingu.
Kwestia finansowania PGN jest we wszystkich miastach dość spójna. W każdej jednostce terytorialnej dominują fundusze unijne, środki pochodzące z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także środki pozyskiwane z preferencyjnych kredytów i pożyczek. Niektóre miasta pokusiły się także o wprowadzenie partnerstwa publiczno-prywatnego oraz wykorzystanie środków własnych. Na tle wszystkich samorządów pod kątem zadań wspomagających wyróżnia się miasto Głowno, bowiem jako jedyne wskazało na utworzenie specjalnej zakładki na stronie internetowej miasta dotyczącej podejmowania działań niskoemisyjnych. Podobną inicjatywę wskazały także Pabianice.
